24. Общая характеристика озер
Азёры – прыродныя паглыбленні зямной паверхні, якія не меюць аднабаковага ухіла і непасрэднага злучэння з морам, запоўненыя да некаторай адзакі вадой. Вадаёмы такога тыпу адрозніваюцца запаволеным вадаабменам. Найбольшая частка азёр звязана з дзейнасцю апошняга ледавіка і знаходзіцца у зоне апошняга зледзянення і іграюць важную ролю ў фарміраванні сучасных прыродных ландшафтаў.
Найбольш буйныя азёры свету знаходзіцца у тэктанічных катлавінах у раёнах дастатковага ці звыш дастатковага увільгатнення як у раўнінных, так і горных раёнах. Буйныя азёры арыдных абласцей атрымліваюць жыўленне з другіх геаграфічных зон з дастатковым увільгатненнем ці з горных раёнаў.
Агульный аб’ём вады сусвету амаль у 90 разоў перавышае сумарны аб’ём вады рэчышчаў рэк і у чатыры разы боль сярэдняга гадаваога сцёку. Плошча 145 найбольш буйных азёр з плошчай акваторыі болей 100 км2 кожнае дасягае 1,3 млн.м2, што у тры разы перавышае плошчу Чорнага мора.
Геаграфічная роля азёр заключаецца:
•*) ва ўздзеянні на сцёк (рэгуляванні, а пры значным впарэнні і у памяншэнні воднага сцёку), змяншэнні цвёрдага сцёку і рэгуляванні хімічнага);
•*) ва ўздзеянні на мікраклімат прылягаючых тэрыторый;
•*) у накапленні паступаючых з вадой і у выніку унутрывадаёмных (лімнічных) працэсаў рэчываў і утварэнні з іх на дне новых горных парод (сапрапеляў, торфа, мелу, ілоў рознага тыпу, мергеля, канкрэцый і інш.);
•*) ва утварэнні спецыфічных умоў і асяроддзя для жыцця арганізмаў.
Шматлікія і розныя па паходжанню азёры злучаныя рэкамі утвараюць азёрна-рачныя сістэмы. Гідралагічны рэжым вадаёмаў такіх сістэм цесна ўзаемазвязаны. Найбольш выразна такія сістэмы выражаны у раёнах мацерыковага зледзянення: у скандынаўскіх краінах, Карэліі, дзяржаў Балтыі, на паўночным захадзе Расіі, а таксама і на поўначы Беларусі. Найбольшая у Расіі азёрна-рачная сістэма уключае Анежскае возера, р.Свір, Ладажскае возера і р.Няву. Шматлікія меншыя азёрна-рачныя сістэмы сустракаюцца у раёнах паазер’яў (Мазурскае у Польшчы, Беларускае Паазер’е і інш.). На Б такіх еларусі азёрна-рачныя сістэмы вядомы пад назвай аёрных груп (Браслаўская, Ушачская, група Вымно, Свірская, Сарачанская, Спораўская і інш.)
З больш чым 11000 азёр Беларусі прадстаўляюць сабой невялікія вадаёмы. Характэрнай асаблівасцю азёр Беларусі з’яўляецца і іх нераўнамернасць размеркавання па тэрыторыі. Болшая колькасць азёр знаходзіцца ў Віцебскай і на поўначы Мінскай абласцей. Найбольшы паказчык азёрнасці назіраецца на Віцебскай, Мінскай і Брэсцкай абласцях.
На паўднёвай раўніннай частцы Беларусі і ўзвышанай цэнтральнай частцы азёры сканцэнтрыраваны у далінах рэк (старычныя азёры). Адзіночныя азёрныя групы сутракаюцца у Гродзенскай і Брэсцкай абласцях (
Азёры Беларусі у большасці адносіцца да катэгорыі невялікіх і неглыбокіх. Каля 75 % з іх маюць плошчу менш 0,1 км² і адносіцца да ліку рачных(старычных). Па ўдакладненым дадзеным колькасць азёр з плошчай более 0,1 км² складае 1072, а іх агульная плошча 1344 км² . Аб’ём вады у азёрах Беларусі каля 6 км³. Значная частка об’ёму (21,6 %) утрымліваецца ў азёрах з плошчай 1,01 — 5,00 км², якія складаюць 23,1 % ад іх агульнай колькасці. Найбольш буўныя азёры, якія меюць плошчу больш 20 км² налічваецца толькі 10.
У размеркаванні азёрнага фонда назіраецца адпаведная прасторавая і вертыкальная дыференцыацыя, якая вызначаецца рэльефам тэрыторыі і яго роллю (Б.В. Курзо, С.У Багданоў, 1989), што тлумачыцца дзейнасцю Валдайскага зледзянення і яго талых вод. Кліматычныя умовы гэтага ргіёну садзейнічаюць пряцягламу жыўленню і захоўванню азёр..
На нізкіх гіпсметрычных ўзрроўнях азёр мала, і азёрнасць тут ў 2 раза ніжэй, чым у цэлым па рэспубліцы. Пры сярэдняй вышыні 159 м над ўзроўнем мора больш ўсяго азёр па плошчы акваторыі сканцэнтравана на адзнаках 125—175 м.
Нязначная колькасць сучасных азёр на нізкіх гіпсаметрычных ўзроўнях звязана з добрым дрэніраваннем гэтай тэрыторыі рачной сеткай. Значная колькасць азёр спушчана. Іх вадазборы адрозніваюцца балоцістасцю. Водная акваторыя азёр скарачаецца у сувязі з іх зарастаннем.
Бел Паазерье
Агульныя заканамернасці узроўневага рэжыму азёр Беларускага Паазер’я, сувязь з марфаметрыяй катлавін і вадазборам, характар ваганняў па гідралагічным порам года разглядаліся у працах В.П.Якушка (1967; 1972; 1981), гідралагічных даведніка (1985). Для ўсіх тыпаў азёр характэрны перыяды веснавога пад’ёма вады (паўнаводдзе) і летне-асеннія паніжэнні, якія часта парушаюцца невлікімі адхіленнямі ад агульнага ходу, выражаныя сінхронна ва усіх азёрах Беларусі. Веснавое падняцце ўзроўня вады звычайна пачынаецца з першай паловы красавіка і ў канцы месяца дасягае найбольшага значэння (1,0 – 2,5 м). Інтенсіўнасць пад’ёма ўзроўня вады дасягае 40 см у дзень, а працягласць высокіх вод 10 дзён. Асеннія і летнія паводкавыя пад’ёмы рэдка перавышаюць 0,5 м. Гадавая сярэдняя амплітуда ваганняў ўузроўня вады азёр адносна сярэдняга значэння за шматгадовы перыяд знаходзіцца ў межах –55 - +55 см. Наяўнасць 10 – 11 гадовых і 5 – 6 гадовых інтервалаў, экстермальных значэнняў за шматгадовы перыяд сведчаць аб агульных заканамернасцях ваганняў увільгатненнятэрыторыі Еўропы і Беларусі (Шнітнікаў, 1966; Ліцінская, 1976 і інш.).
Значную ролю у рэжыму узроўня вады іграюць атмасферныя ападкі. Як сведчаць назіранні і разлікі для возера Нарач і Чырвонае існуе ўстойлівая залежнасць паміж ваганнямі ўзроўнямі вады і кролькасцю выпаўшых атмасферных ападкаў як у Паазер’і.
Група азёр Беларускага Паазер’я характарызуецца высокім веснавым паўнаводдзем і, у залежнасці ад прыродных умоў вадазбора, летняй, асенняй і асення-зімовай межанню. Амплітуда ваганняў узроўня вады вышэй ярэдняй велічыні для вадаёмаў рэспублікі. Інтенсіўнасць пад’ёма узроўня вады болй 10 см у месяц. Розныя прыродныя ўмовы вобласці вызначаюць розныя тыпы узроўневага рэжыму азёр.
- 1.Место гидрографии в дисциплинах гидрол. Цикла
- 2.История гидрологических и гидрографических исследований.
- 3.Водны ресурсы рб.Основные аспекты их мспользования.
- 4.Пространственная и временная неравномерность распределения стока в условиях Беларуси.
- 5.Обеспеченность водными ресурсами.
- 6. Характеристика водосбора бассейна типы рек.
- 7) Гидрографическая сеть, её элементы. Русловая и гидрографическая сеть. Типы речной сети Беларуси. Количество и длина рек.
- 8) Морфометрические характеристики реки и водосбора
- 9) Физико-географические, гидрографические, морфометрические характеристики водосборов.
- 11.Роль тектоники в развитии гидрографической сети.
- 12.Влияние современных геоморфологических процессов и мелиорации на формирование современной гидрографической сети Беларуси
- 13.Преобразование речных систем в процессе хозяйственной деятельности.
- 14.Принципы гидрологического районирования
- 16. Основные элементы речной сети. Гидрографические характеристики речного бассейна.
- 17.Морфометрические характеристики реки и русла.
- 20.Узроўневы рэжым рэк
- 21.Каналы. Дняпроўска-Бугскі водны шлях.
- 22.Беразінская водная сістэма.Виленско-Минская водная система..
- 23.Мелиоративные каналы
- 24. Общая характеристика озер
- 25.Роль озёр в формир.Природных ландшафтов б.
- 26.Особенность морфологіі озёрных котловін
- 27.Тіпы береговых процессов.Морфоогія показателей русла.
- 29.Хозяйственное іспользованіе озе і іх хозяйственное іспользов.
- 30.Історія созданія водохроніліщ.И типы водохранилищ.
- 31. Гидроморфологические особенности водохранилищ
- 34.Особенности заиления и зарастания водохранилищ.
- 35. Схема зарастания малых речных водохранилищ.
- 36) Влияние малых водохранилищ на прилег.Л-ты и гидро режим рек в нижнем бьефе. Вопросы эволюции малых вдхр.
- 37) Типы прудов и их распределение по тер. Рб. Назначение и особенности их использования.
- 38) Морфометрия прудов. Особенности гидро и гидрохим. Режимов
- 39) Фильтрация воды с прудов. Особенности зарастания. Заиление и донные отложения
- 40) Водохозяйственное районирование тер. Рб по исп. Местного стока
- 41.Карьерные водоемы – новый тип водных экосистем. Рекультивация карьеров.
- 42. Морфометрические и морфологические показатели котловин карьерных водоемов.
- 43. Гидрологические особенности карьерных водоемов и их гидрохимический режим. Донные отложения.
- 44. Зарастание карьерных водоемов и основные пути их эволюционного развития.
- 48. Болота Беларуси — избыточно увлажнённые участки земли со специфической растительностью, в результате жизнедеятельности и отмирания которой образуется торф, являются одними из крупнейших в Европе.